„Kochaj je za to, że istnieje, a nie za to, jak próbuje ci się przypodobać. Zauważaj, obdarzaj uwagą, dawaj informacje na temat swoich uczuć. Powiedz: „Podoba mi się ten rysunek. Ciekawe, co powie tata, jak wróci”. Albo: „A co to jest? Wyjaśnisz mi, co dokładnie narysowałaś?”. A gdy dziecko woła: „Mamo, patrz!”, odpowiedz: Widzę Cię! Pokaż dziecku, że jest dla ciebie ważne, że masz dla niego czas.”[1]

W ujęciu pedagogicznym nagrody i kary są środkami świadomie stosowanymi w pracy wychowawczej w celu wywołania pożądanej zmiany w zachowaniu młodego człowieka[2]  B.F.Skinner wyróżnił dwie kategorie wzmocnień : wzmocnienia pozytywne oraz wzmocnienia negatywne. Nagroda to rodzaj świadomych oddziaływań wychowawczych wzmacniających postępowanie pozytywne, zachęcających do solidnej pracy, sprawiających osobie nagrodzonej zadowolenie i satysfakcję. Kara to rodzaj świadomych oddziaływań wychowawczych polegające na tworzeniu określonych sytuacji i zdarzeń, mających na celu zmianę niepożądanych zachowań dziecka na zachowania zgodne z oczekiwaniami rodziców oraz wymogami życia społeczno- kulturowego[3]

Dziecko, któremu rodzice okazują zainteresowanie czuje, że jest ważne i kochane. To daje mu ogromną siłę. Żeby okazać dziecku zainteresowanie trzeba z nim być. I fizycznie i mentalnie. Samo przebywanie w jednym pokoju nie gwarantuje, że dziecku poświęcany jest czas. Gdy rodzic wtedy myśli o pracy, obowiązkach nie jest w stanie ofiarować dziecku tego co najważniejsze. Jeżeli dziecko otrzymuje odpowiednią dawkę uwagi, nie musi stale walczyć o zainteresowanie otoczenia. Rodzice wychowując dziecko są z nim w nieustannym dialogu. Przekazują uwagi krytyczne, oceny pozytywne. Formułowanie ocen odbywa się na bazie własnego systemu wartości, a wyrażanie własnego stanowiska to proces wartościowania.

I.               Konsekwencje negatywne w wychowaniu dziecka

Jako metoda wychowania spełnia ona swoje funkcje, jeśli jest stosowana świadomie, konsekwentnie. Powinna uczyć dziecko odpowiedzialności i przewidywania rezultatów swojego postępowania, a także wywołać chęć zmiany dotychczasowego zachowania się.

Warunki skuteczności negatywnych konsekwencji :

I.Jundził wskazuje, że stosowanie kar wymaga dobrej znajomości dziecka, jego potrzeb i zainteresowań. Powinny  być tak dobrane,, aby kierować uwagę dziecka na czyn a nie na osobę karzącą.  Negatywne konsekwencje są skuteczne wówczas,  gdy wyzwalają u karanego uczucia mogące spowodować poprawę stałą a także:

ü  powinny być stosowane konsekwentnie,

ü  powinny być one adekwatne do winy i sprawiedliwe (nie można np. karać dziecka za coś, co zrobiło niechcący lub dawać surowej kary za drobne przewinienie),

ü  powinny uwzględniać okoliczności, wiek dziecka, motywy jego czynu, wrażliwość dziecka,

ü  powinny następować bezpośrednio po przewinieniu

ü  powinny być dla dziecka zrozumiałe - należy mu wytłumaczyć, dlaczego zostało ukarane.

Rodzaje negatywnych konsekwencji:

Konsekwencje pedagogiczne nieponiżające godności dziecka to:

• kary naturalne – bezpośrednie następstwo winy w sytuacji nie zagrażającej życiu
   ( np. dziecko biegło, nie zatrzymało się i upadło)
• naprawienie wyrządzonej szkody,
• tłumaczenie niewłaściwego zachowania,
• odmawianie przyjemności,
• wyrażenie swojego smutku, dezaprobaty
• czasowe odebranie przyznanego[4],
• konsekwencje logiczne (np. dziecko rozrzuciło zabawki i ma je posprzątać, zepsuło zabawkę i ma ją odkupić lub naprawić),
• zabranie uwagi rodzica ( np. milczenie, brak kontaktu wzrokowego),
• odesłanie w nudne miejsce ( kara skuteczna w przypadku młodszych dzieci).

Kary niepedagogiczne to:

• straszenie ( zaburzanie u dziecka poczucia bezpieczeństwa np. „bo zaraz ktoś cię zabierze, bo zostawię cię samego”)
• izolacja ( zamykanie dziecka w osobnym pomieszczeniu)
• kary słowne – wyzwiska, ośmieszanie,
• kary fizyczne.

            Nawet kiedy nie aprobujemy tego co dziecko robi, powinniśmy mieć  wgląd w całość sytuacji, przede wszystkim musimy być pewni, że dzieci czują się bezpieczne i kochane przez cały czas. Należy ograniczyć krytykę, jej zakres i intensywność.

W przedszkolu konsekwencje negatywne stosuje się za:

• nieprzestrzeganie ustalonych norm i zasad współżycia w grupie i przedszkolu,
• stwarzanie sytuacji zagrażających bezpieczeństwu i zdrowiu własnemu  oraz innych,
• zachowania agresywne względem innych dzieci i wychowawców
• niszczenie własności innych dzieci, wytworów ich pracy,
• celowe nie wywiązanie się z podjętych obowiązków np. dyżurnego

Formy negatywnych konsekwencji, które mogą być stosowane w przedszkolu :

• zastosowanie aktywności mającej na celu rozładowanie negatywnych emocji,
• upomnienie słowne z równoczesnym przypomnieniem obowiązujących zasad,
• rozmowa - przedstawienie następstw zachowania (skłonienie dziecka do autorefleksji),
• wyrażenie przez nauczyciela smutku i niezadowolenia z powodu zachowania dziecka,
• odsunięcie na krótki czas od zabawy,
• kara naturalna jako bezpośrednie następstwo winy (w sytuacjach nie zagrażających zdrowiu dziecka),
• poinformowanie rodziców dziecka o przewinieniu.

II. Pozytywne wzmacnianie  a wychowanie dziecka

Nagradzanie dziecka ma na celu zachęcanie go do właściwego postępowania, podtrzymuje i utrwala pozytywne cechy i zachowania dziecka. Dziecko, które jest pozytywnie wzmacniane, nabiera wiary w siebie, zaufania do swoich możliwości, czuje, że jest kochane i akceptowane przez rodziców. Poza tym otrzymywanie nagród jest dla dziecka źródłem pozytywnych uczuć, radości, dobrego samopoczucia. Należy wzmacniać pozytywną motywację do działania oraz zapobiegać motywacji nastawionej na nagrodę. Nagroda nie może wyzwalać zazdrości i rywalizacji lecz pobudzać do wysiłku. Uzależnienie od pochwał i nagród niesie ryzyko, że dziecku zależeć będzie na szybkiej i powierzchownej satysfakcji.

Im młodsze dziecko, tym nagrody powinny być bardziej konkretne, jednak z wiekiem powinno się raczej zastępować nagrody rzeczowe pochwałami, akceptacją - słownym wyrażaniem naszej aprobaty i zadowolenia z zachowania dziecka

Rodzaje nagród:

• pochwała, uznanie,
• uśmiech, przytulenie dziecka,
• wspólne atrakcyjne spędzanie wolnego czasu,
• sprawianie dziecku przyjemności,
• wizyta u kolegi, koleżanki lub zaproszenie ich do domu,
• nagrody rzeczowe,
• pieniądze ( kieszonkowe, do skarbonki),
• zwolnienie z obowiązku,
• uzyskanie jakiegoś przywileju,
• obdarzenie dziecka większym zaufaniem.

W przedszkolu pozytywnie wzmocnienia stosuje się za:

• dostosowywanie  się do ustalonych umów i zasad,
• wysiłek włożony w wykonanie pracy, zadania,
• wypełnienie podjętych obowiązków,
• bezinteresowną pomoc innym kolegom, koleżankom, wychowawcy,
• stosowanie zasad ochrony przyrody podczas zabawy na podwórku, wycieczek,
• aktywny udział w pracach grupy,
• aktywy udział w życiu przedszkola – udział w organizowanych uroczystościach

Formy pozytywnych wzmocnień stosowane  w przedszkolu :

• pochwała dziecka na forum grupy,
• pochwała indywidualna,
• pochwała dziecka przed rodzicami,
• atrakcyjne spędzanie czasu, atrakcyjna zabawa w grupie według pomysłu dziecka,
• darzenie dziecko szczególnym zaufaniem np. zwiększając zakres jego samodzielności,
• drobne nagrody rzeczowe, np. emblematy uznania (odznaka, order),
• dostęp do atrakcyjnej zabawki, możliwość wybory czytanej bajki

Kiedy chwalimy, unikajmy:

• Słów i zwrotów  typu : tym razem, w końcu, wreszcie, prawie, jak chcesz, to potrafisz,
• Ukrytej krytyki – tak, ale…(np. „Narysowałeś ładnie, ale brzydko trzymasz kredkę)
• „Nie” w pochwale np. Nie ubrudziłeś się dzisiaj podczas jedzenia.

Nie można zapomnieć, że umiejętność zrozumienia perspektywy dziecka pomaga
w rozwiązywaniu sytuacji trudnych. Pomaga zrozumieć co i dlaczego z dzieckiem się dzieje, pomaga zachować większą dozę cierpliwości, a także dajemy przykład, który zachęca dziecko do prób zrozumienia innych ludzi. By wzmocnić dziecięcą wiarę w siebie, rodzic może stwarzać okazję do odnoszenia małych sukcesów przez pociechę, doceniać każdą próbę
i odnosić się do intencji dziecka, pozbyć się oczekiwań związanych z byciem perfekcyjnym, dostrzegać i nazywać mocne strony dziecka.

Opracowała: mgr Katarzyna Hudy-Janisz w oparciu o poniższą literaturę.

Bibliografia i Netografia:

1. D. Sikora , Nagrody i kary w wychowaniu rodzinny,, UMCS, Lublin 2010
2. A. Kołakowski, A. Pisula, Sposób na trudne dziecko, GWP, Sopot 2013
3. M. Ochmański,, Nagrody i kary w wychowaniu dzieci w młodszym wieku szkolnym, WSP TWP, Warszawa 2001
4. https://dziecisawazne.pl/slicznie-to-za-malo-poczucie-wlasnej-wartosci-a-chwalenie-dzieci/

Źródło obrazka  https://blizejprzedszkola.pl/plakat-zlosc,2,8127.html#